Yalı Kilisesi-Ünye

İnşa Dönemi: 19. yüzyılın ikinci yarısında, tahminen 1830 veya 1867 yıllarında inşa edildiği düşünülmektedir
Mezhep: Rum Ortodoks, orijinal adıyla Meryem Ana’ya adanmış “Panagia Kilisesi” olarak da bilinir
Yapı Stili: Kesme taşla yığma inşa edilmiş; bazilika planlı, üç nefi ve üç apsisi bulunan bir yapı
Mimari Detaylar:
- Kuzey ve güney cephelerde dörder, apsislerde birer pencere.
- Batı cephesinde çatı alınlığında küçük aydınlatma açıklığı.
- 2015’teki restorasyonda batı girişine camekanlı ek bir bölüm yapılmıştır

Lozan nüfus mübadelesi sonrası cemaati kalmayınca, Ünye Belediyesi tarafından depo, düğün salonu, tiyatro salonu ve hatta elektrik santrali olarak kullanılmıştır
2010’da 10 yıllığına Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredilmiş, 2015’te Ünye Belediyesi tarafından restore edilerek Kültür ve Sanat Merkezi’ne dönüştürülmüştür
Restorasyon sırasında yapının bazı bölümleri büyük oranda yıkılmış, dış duvarlar yarı yüksekliğe kadar korunmuş, taşlar da Urfa’dan getirilenlarla tamamlanmıştır
Yapıya elektrik santrali yerleştirmek amacıyla 1930’da sütunların kesilip çatının yıkılması gibi müdahaleler yapılmıştır

Kültürel Miras: Ünye Kültür Yolu’nun başlangıcı olarak kabul edilir; çevresinde onlarca tarihi yapı yer almaktadır
Mimari Örnek: Kesme taş bazilika planlı Rum Ortodoks kilisesi örneği olması açısından değerlidir
Gurieli Prensesi Bağlantısı: Kilise ile Gürcü prenses Sopio Gurieli’nin anıtsal mezarının ilişkili olduğuna dair rivayetler vardır
Toplumsal İşlev: Tarih boyunca dini, kültürel ve sanatsal amaçlarla kullanılmış, bugün Ünye’nin kültürel merkezlerinden biridir.

Nasıl Gidilir: Cumhuriyet Cad. üzerindeki Yalı Ayla Fırını yan sokağa girildiğinde ulaşılır
Ziyaret Saatleri: Pazartesi–Cumartesi 09:00–17:00 (Ünye Belediyesi bilgisine göre)
Çevresel Öneri: Ünye Kültür Yolu üzerindeki diğer tarihi evler, hanlar, hamamlar ve müze evler ile birlikte gezilebilir